Historia Myśliborza

Historia Myśliborza rozpoczyna się w miejscu wczesnośredniowiecznego grodu obronnego ulokowanego na wzniesieniu terenowym zwanym Winnicą Tumską (Domweinberg) położoną nad Jeziorem Myśliborskim. Wzgórze od 1298 r. stanowiło własność myśliborskiej kolegiaty pw. św. Piotra i Pawła, która przeznaczyła ten teren pod winnice. Miejsce utożsamiano również z lokalizacją dworu templariuszy oraz zamku, który zburzono w 1349 r[1].

Pierwsza wzmianka na temat pobytu rycerzy zakonnych na myśliborskiej ziemi pochodzi z 1238 r. Mowa tu o wsi Mitzlibore identyfikowanej z Myśliborzem, którą to książę wielkopolski Władysław Odonic wraz z synami Przemysłem i Bolesławem nadają (lub potwierdzają wcześniejsze nadania) tempariuszom wraz z ziemiami: Ozechno, Cranchino, Tuchape i Venatniki[2].

Badania archeologiczne prowadzone na terenie Starego Miasta dowodzą istnienia średniowiecznej osady jednak dużo wcześniej, jeszcze przed rokiem 1220[3]. Również przed jego lokacją wzniesiono tu granitowy kościół, kurię zakonną oraz gród książęcy lokalizowany między Jeziorem Myśliborskim i Księżym. Komandoria, będąca w posiadaniu Rycerzy Świątyni odnotowana na początku lat 60 XIII w. jako curia (de) Soldin - obejmująca dwór (curia), jezioro Soldin i 300 łanów ziemi po obu brzegach rzeki Myśli - została odstąpiona 31 XII 1261 r.[4] margrabiom brandenburskim z dynastii askańskiej: Janowi I i Ottonowi III[5].

Wiadomym jest, że akt lokacyjny miasta nie zachował się, zaś okres jego lokacji na prawie magdeburskim zaczerpniętym ze Strausbergu[6] obejmował lata 1262-1270.

Myślibórz został zakomponowany na planie koła. Nie jest to układ pierwotny o czym świadczą adnotacje w dokumentach źródłowych na temat zniszczeń miasta. W jego sercu znajdował się granitowy kościół wraz z cmentarzem, który akcentował dominację sfery sacrum w życiu codziennym mieszkańców[7]. Nieopodal umiejscowiono pierwotny ratusz (obecny pochodzi z XVIII w. i jest trzecim w historii). Granitowy portal z pierwotnego kościoła farnego, zbudowanego najprawdopodobniej w latach 1261-1271 wraz z granitową kwadrą z motywem szachownicy odsłonięto w czasie badań archeologicznych, które miały miejsce w latach 2011-2014. Znajduje się on w południowej ścianie obecnej świątyni[8].

Rangę miasta podkreślały zakładane zespoły szpitalno-kościelne. Przed Bramą Nowogródzką znajdował się szpital i kaplica św. Gertrudy, przed Bramą Pyrzycką umiejscowiono kaplicę św. Jakuba[9]. Tuż za Bramą Młyńską znajdował się młyn, dalej ulokowano Kapliczkę Jerozolimską, a także szpital z kaplicą św. Jerzego[10]. Dodatkowym atutem miasta był dobrze rozbudowany system obronny.

Pierwotne mury zbudowano z kamienia polnego, układanego warstwami, które spojono zaprawą wapienną. W ich ciągu znajdowało się 49 baszt, również prochowych i trójkondygnacyjnych czatowni połączonych za pomocą drabin. Dostępu do miasta strzegły trzy bramy miejskie: Nowogródzka od wschodu, Pyrzycka od północy i Młyńska od zachodu. Mury dodatkowo zabezpieczał  podwójny pierścień fos i wałów, wobec których źródła pisane (odnoszące się do wydarzeń z roku 1271, w którym to książę wielkopolski Bolesław Pobożny zrabował i zniszczył doszczętnie miasto) określały Myślibórz jako civitatem quoque Soldin bene munitam – miasto dobrze obwarowane[11]. Do dziś zachowały się dwie bramy miejskie: Nowogródzka i Pyrzycka, baszta Prochowa oraz znaczny odcinek murów miejskich. Bramę Młyńską rozebrano w roku 1881 z powodu licznych pęknięć murów. Wspomniany szpital i kaplica św. Jerzego, kaplica św. Jakuba oraz szpital św. Gertrudy również nie zachowały się.

W 1298 r. margrabia brandenburski Albrecht III ufundował kolegiatę pw. św. apostołów Piotra i Pawła, ze zwierzchnictwem nad kościołami w Myśliborzu, Gorzowie, Barlinku i Mieszkowicach[12] sprawiając tym, że Myślibórz zyskał znaczący autorytet w zakresie władzy kościelnej. W 1275 r. w mieście osiedlili się dominikanie wznosząc zespół klasztorny, z którego zachował się dawny kościół i skrzydło zachodnie.

Myślibórz był głównym ośrodkiem administracyjnym Nowej Marchii. Obowiązywało prawo myśliborskie, które oznaczało, że miasta i wsie mogły przyjmować prawa przez Myślibórz, będący jednocześnie wyższą instancją w sądownictwie. Przywilej margrabiego Waldemara z 1317 r. podporządkował wyrokom sądu myśliborskiego 7 głównych miast Nowej Marchii: Gorzów, Kostrzyn, Barlinek, Nowogródek Pom., Czelin, Barnówko i Mieszkowice[13]. W mieście do 1335 r. mieściła się także mennica[14]. Z kolei przywilej przymusu drogowego margrabiego Ludwika Rzymskiego nadany w 1352 r. nakazywał wszystkim kupcom przemieszczającym się z towarami z Gorzowa do Pyrzyc obowiązek przejazdu przez Myślibórz. Nieposłuszni mogli być ukarani grzywną przez wójta z pomocą mieszczan[15].  Ludwik Rzymski W 1354 r. poślubił Kunegundę, córkę króla polskiego Kazimierza Wielkiego, której przepisał w dożywocie znaczące miasta w Nowej Marchii, w tym Myślibórz[16]. Rok później nadaniem z 1355 r. w Strzelcach upoważnił miasto do organizacji dorocznego jarmarku[17].

Lata 1402-1454[18] to okres panowania Krzyżaków. W tym czasie miasto zostało zdobyte i spalone przez husytów w roku 1433[19].

Nowy statut miejski nadany przez Joachima I w 1511 r. zobowiązał jej przedstawicieli do strzeżenia myśliborskich wag i miar, oraz nie stosowania ucisku wobec piekarzy, rzeźników, krawców, szewców i kramarzy. Rada miejska składała się wówczas z 4 burmistrzów i 8 rajców[20]. W 1514 r. wykluczono także obcych kupców z handlu skórami, oferujących usługi golenia i wykonywania praktyk lekarskich w odległości mili od murów miasta[21].

Myślibórz spłonął doszczętnie w wielkim pożarze, który miał miejsce w 1539 r. Ocalał wówczas jedynie kompleks klasztorny[22]. Margrabia Jan Kostrzyński zadecydował o odbudowie miasta w oparciu o zmieniony plan zbliżony do koła, które przecinają 2 osie wzdłuż traktów komunikacyjnych (północ - południe i wschód -zachód). Miasto podzielono na 22 kwartały w 4 pasach, oraz ciąg okólny przy murze obronnym.

Odbudowę zniszczonej kolegiaty rozpoczęto 30 kwietnia 1585 r., czyli po 46 latach od pożaru. Inwestycję ukończono w 1592 r. wykorzystując cegły pozyskane z m.in. murów kościoła klasztornego. Nie minęły 63 lata, a świątynię ponownie strawił pożar łącznie z 90 najokazalszymi domami i 17 stodołami przed bramą, za sprawą pocisku wystrzelonego przez żołnierza w gospodarstwo jednego z mieszkańców[23].

Miasto było wielokrotnie plądrowane i grabione w czasie wojny 30-letniej (1618-1648), w roku 1630 aż trzykrotnie, było również kwaterą główną dla wojsk cesarskich.

W XVII w. nastąpił rozwój rzemiosła: szewstwo, tkactwo, piwowarstwo, młynarstwo, garncarstwo jednak szybki rozwój miasta przerwała wojna 7-letnia[24].

W XIX w. utworzono Krajowy Sąd Apelacyjny (Oberlandesgericht) oraz powiat myśliborski (Kreis Soldin)[25].

Przełom wieków XIX/XX był kolejnym okresem rozkwitu miasta, w którym nastąpił rozwój przemysłu i komunikacji. Powstały pierwsze drogi bite, w 1848 r. do Kostrzyna przez Dębno. Pierwsza linia kolejowa na linii Stargard-Myślibórz-Kostrzyn, została wybudowana w latach 1880-1882. Kolejne połączyły Myślibórz z Choszcznem przez Barlinek i z Gorzowem Wlkp. Powstały liczne przedsiębiorstwa: mleczarnia, filie browarów (szczecińskiego i berlińskiego), fabryka łańcuchów, elektrownia, wodociągi, młyn elektryczny, drukarnia, a miasto zostało skanalizowane. Większość  inwestycji dotrwała do zmiany granic po II wojnie światowej pełniąc swoje funkcje aż do lat 90 ubiegłego wieku.

17 lipca 1933 r. w lesie pod Pszczelnikiem (wówczas Kuhdamm) nieopodal Myśliborza (Soldina) doszło do katastrofy samolotu „Lituanica” pilotowanego przez Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa. Piloci litewscy planowali dokonać pionierskiego przelotu przez Atlantyk bez międzylądowań z Nowego Jorku do Kowna. W niewyjaśnionych okolicznościach ich maszyna rozbiła się 650 km od celu.

31 stycznia 1945 r. wojska radzieckie wkroczyły do Myśliborza. Miasto zostało oficjalnie zajęte 2 lutego 1945 r. Liczne podpalenia, dewastacja mienia i terror niemieckich mieszkańców zyskał swoje apogeum 7 lutego, kiedy rozstrzelano 120 cywilów (w tym dzieci) w odwecie za zabicie przez niemieckiego oficera w stanie spoczynku D. von Kleista radzieckiego żołnierza. 23 maja 1945 r. władzę z rąk radzieckiego komendanta wojennego przejął Pełnomocnik Rządu RP na Obwód Myślibórz Marian Szczepański[26].

Przypisy: